کاسه داغتر از آش
هر کس در انجام کاری بیشتر از ذی نفع و ذی صلاح و مسئول دخالت و پافشاری کند از باب تعریض و تمثیل گفته می شود : فلانی کاسه گرمتر از آش است و یا به اصطلاح دیگر : کاسه داغتر از آش است .
قبلا در اینگونه موارد اصطلاح دایه مهربانتر از مادر به کار برده می شد ولی در عصر قاجاریه واقعه تاریخی جالبی عنوان این مقاله را مرادف اصطلاح مزبور قرار داده است که ذیلا به شرح واقعه می پردازیم : در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار همه ساله یکروز از فصل بهار در سرخه حصار تهران برنامه آشپزان با حضور شاه و خاندان سلطنت و اعیان و اشراف کشور با تشریفات خاص برای پخت آش شله قلمکار که تمام امرا و صدور مملکت در پختن این آش کذایی کار و وظیفه ای بر عهده داشته اند اجرا می شد.
یکی سبزی پاک می کرد ، دیگری خس و خاشاک نخود و لوبیا را می گرفت یکی دیگر بادنجان پوست میکند ، یکی هم هیزم زیر دیگ می گذاشت. خلاصه تمام اعاظم کشور از زن و مرد به کاری اشتغال داشته اند و در پیشگاه سلطان خود را به نحوی خادم و خدمتگزار جلوه می داده اند !
یکی از مواد اساسی برنامه آشپزان این بود که چون آش شله قلمکار کاملا طبخ و آماده می شد آن را در قدح های چینی بزرگ و کوچک می ریختند و به فراخور مقام و منزلت بین وزرا و امرا و رجال و همسران شاه که افتخار حضور داشته اند تقسیم می کرده اند .
آن گاه سفره عریض و طویلی گسترده می شد. هرکس به جای خود که قبلا معین شده بود می نشست و از ظرف مخصوصش با تظاهر به کمال میل و اشتها تناول می کرد .
سرانجام هریک از مدعوین موظف بود قدح چینی را پس ازخوردن آش پر از سکه طلا و اشرفی کند و به حضور قبله عالم تقدیم دارد ! به قول آقای دکتر احسان طباطبائی صاحب کتاب چنته درویش که در رابطه با این آش مورد بحث می نویسد :
«... دراینجا بر خلاف مثل معروف ، که هرکس به قدر پولش باید آش بخورد اتفاقا هیچکس صد یک بلکه هزاریک پول تقدیمی آش نمی خورد و این پول را فقط برای افتخار تقرب به حضور ملوکانه تقدیم می نمودند و گاهی هم ناصرالدین شاه بر سر حال بود و به کسی خیلی لطف و مرحمت داشت و از او احوالپرسی می نمود ...»
آقای مرتضویان ضمن شرح اجمالی از جشن آشپزان راجع به ریشه ضرب المثل بالا چنین می نویسد : «... رسم چنین بود که آن شخص پس از خوردن آش، کاسه خودرا پر از اشرفی کرده نزد شاه بفرستد .» « با آنکه طبع بلند پرواز بشر زیادت طلب است و به هر جاه و مقامی باشد آرمان جلال و جبروت بیشتری دارد اما در این روز با آنکه مقام شامخی داشتند آرزو میکردند پست ترین مقام را داشته باشند و چون کاسه هر کس بزرگتر بود در این معامله زیادتر پول داغتر می شد می گفتند : کاسه از آش داغتر است .»
7 اردیبشهت 1395 | 2236 بازدید